استانداردها و قوانین مرتبط با برنامه ایمنی فاضلاب به نهادها و کشورهای مختلف متفاوت است، اما چند استاندارد و قانون کلی بین‌المللی و ملی وجود دارد که معمولاً مورد توجه قرار می‌گیرند:
استانداردهای بین‌المللی
- سازمان بهداشت جهانی ( WHO )
سازمان بهداشت جهانی (WHO) استانداردها و راهنماهای مشخصی برای ایمنی فاضلاب و مدیریت آن ارائه می‌دهد تا سلامت عمومی و محیط زیست حفظ شود. مهم‌ترین این استانداردها شامل موارد زیر است:
بیشتر بخوانید: پکیج تصفیه فاضلاب صنعتی
استانداردهای و راهنماهای WHO در مورد ایمنی فاضلاب
- راهنمای کنترل عفونت و بیماری‌های منتقله از طریق فاضلاب: توصیه‌هایی برای جلوگیری از انتقال بیماری‌هایی مانند هپاتیت، کولرا و سایر عفونت‌ها که ممکن است از راه فاضلاب آلوده منتشر شوند.
- کیفیت پساب خروجی: تعیین مقادیر مجاز پارامترهای آب آلوده مانند BOD ( خواص بیوشیمیایی اکسیژن مصرفی) COD (خواص شیمیایی اکسیژن مصرفی)، مواد جامد معلق، نیترات، نیتریت، فلزات سنگین و میکروارگانیسم‌ها.
- مدل‌های طراحی تصفیه‌خانه فاضلاب: استانداردهای فنی برای طراحی، بهره‌برداری و نگهداری از سیستم‌های تصفیه، برای اطمینان از کاهش آلودگی‌ها.
- مدیریت ایمن و بهداشتی فاضلاب: توصیه‌هایی برای جمع‌آوری، نگهداری و دفع ایمن فاضلاب در برنامه‌های توسعه شهری و روستایی.
بیشتر بخوانید: پکیج تصفیه فاضلاب بهداشتی
اصول کلیدی در راهنماهای WHO
- کاهش خطرات بهداشتی و محیطی از طریق تصفیه و کنترل کیفیت فاضلاب
- ایمنی کارگران در عملیات تصفیه فاضلاب
- پروتکل‌های پیشگیری و کنترل برای مقابله با بلایای طبیعی و نشت‌های فاضلاب صنعتی یا شهری
- آموزش و آگاهی‌بخشی به ذینفعان و جوامع محلی در مورد خطرات و راه‌های پیشگیری
بیشتر بخوانید: تصفیه فاضلاب بیمارستانی
نکته مهم
WHO بر استانداردسازی سطح کیفی آب و پساب، توصیه‌ها برای استفاده مجدد از فاضلاب در امور کشاورزی، و دفع ایمن فاضلاب تأکید دارد و این موارد بخش مهمی از برنامه‌های ایمنی فاضلاب در سطح جهانی است.
- سازمان بین المللی استاندارد ( ISO )
مجموعه‌ای از استانداردهای مربوط به طراحی، بهره‌برداری و مدیریت سیستم‌های جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب ارائه کرده است که به بهبود ایمنی و کارایی این سیستم‌ها کمک می‌کند. چند استاندارد مهم در این حوزه عبارتند از:
استانداردهای کلیدی ISO مرتبط با برنامه ایمنی فاضلاب
ISO 24564:2019 — Water reuse — Guidelines for the safe reuse of treated wastewater in agricultural irrigation
راهنمایی برای استفاده ایمن از فاضلاب تصفیه‌شده در کشاورزی، شامل کنترل‌های بهداشتی و فنی.
ISO 24501:2013 — Water quality — Assessment and control of algae — Guidance for the use of algae in biological treatment processes
راهنمای کنترل و استفاده از جلبک‌ها در فرآیندهای تصفیه، برای کاهش خطرات زیستی.
ISO 5667-3:2018 — Water quality — Sampling — Part 3: Guidance on the preservation and handling of water samples
استاندارد جمع‌آوری نمونه‌های آب و فاضلاب، برای حفظ دقت و قابل اعتماد بودن نتایج آزمایش‌ها.
ISO 14001:2015 — Environmental management systems
استاندارد سامانه‌های مدیریت زیست‌محیطی؛ که در سازمان‌های تصفیه‌خانه‌ها ارزیابی و بهبود کارایی، ایمنی و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی کمک می‌کند.
ISO 9001:2015 — Quality management systems
استاندارد سیستم‌های مدیریت کیفیت، که در برنامه‌ریزی و کنترل کیفیت فرآیندهای تصفیه و ایمنی نقش دارد.
قوانین و چارچوب‌های ISO در حوزه ایمنی فاضلاب
اگرچه استانداردهای ISO بیشتر بر فرآیندها، کیفیت و مدیریت تأکید دارند، اما آن‌ها نقش مهمی در شکل‌گیری چارچوب‌های ایمنی، کنترل کیفیت و کاهش خطرات دارند.
قوانین و مقررات ملی (مثال‌ها)
قوانین و مقررات ملی در حوزه ایمنی فاضلاب بسته به کشور متفاوت است، اما معمولا شامل موارد زیر می‌شود:
ایران
در ایران، قوانین و مقررات مرتبط با ایمنی فاضلاب و استانداردهای مربوطه شامل مواردی است که توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت نیرو، و استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور تدوین شده است، مانند:
- آیین‌نامه‌های کنترل و تصفیه فاضلاب شهری و صنعتی: این آیین‌نامه‌ها استانداردهای مجاز برای کیفیت پساب خروجی، روش‌های جمع‌آوری، تصفیه و دفع فاضلاب را تعیین می‌کنند.
- مقررات ملی ساختمان (م0م0) ۲-۸۴۰۷: ویژگی‌ها و الزامات فنی برای سیستم‌های جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب ساختمان‌ها و مجتمع‌ها.
- استاندارد ملی ایران (ISIRI) :استانداردهایی برای طراحی، بهره‌برداری و بهره‌برداری استاندارد از تاسیسات فاضلاب و سیستم‌های اصلاح آب.
- قانون مدیریت پسماند و فاضلاب: این قانون بر مدیریت صحیح، بازیافت و دفع بهداشتی فاضلاب و پساب تاکید دارد و به اصلاح یا تدوین ضوابط ایمنی می‌پردازد.
بیشتر بخوانید: قطره گیر برج خنک کننده
کشورهای دیگر (مثلاً آمریکا، اروپا)
- ایالات متحده (EPA): قانون حفاظت محیط زیست EPA، شامل مقررات NPDES برای کنترل تخلیه فاضلاب و استانداردهای آب‌رسانی و پساب.
- اروپا (اتحادیه اروپا): مقررات مربوط به آب و فاضلاب، مانند بسته‌های قانون‌گذاری Water Framework Directive و Urban Waste Water Treatment Directive، که الزامات مربوط به کنترل آلودگی و ایمنی را تعیین می‌کنند.
نکته مهم
در تمامی این مقررات، مواردی چون کیفیت پساب، کنترل کیفی، روش‌های نمونه‌گیری، ایمنی کار، مدیریت زباله‌های ناشی از تصفیه و آموزش نیروی انسانی اهمیت دارند و رعایت آن‌ها برای بهره‌برداری ایمن و استاندارد از سیستم‌های فاضلاب الزامی است.
- قانون حفاظت از آب‌های کشورها
- در ایران، استانداردهای خاصی توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت نیرو و سازمان ملی استاندارد برای حفاظت از آب‌های سطحی و زیرزمینی در ارتباط با ایمنی فاضلاب تدوین شده است. این استانداردها هدف اصلی آن‌ها کنترل آلودگی، جلوگیری از آلوده‌شدن منابع آب و تضمین سلامت عمومی است.
مهم‌ترین استانداردهای مرتبط در ایران
- استاندارد ملی ایران ( ISIRI)
استانداردهای مربوط به کیفیت آب‌های سطحی و زیرزمینی، شامل محدودیت‌های پارامترهای مجاز در پساب خروجی از تصفیه‌خانه‌ها، مانند:- BOD (خواص بیوشیمیایی اکسیژن مصرفی)
- COD (خواص شیمیایی اکسیژن مصرفی)
- مواد معلق
- نیترات و نیتریت
- فلزات سنگین
- مواد سمی و آلاینده‌های ذکر شده در استانداردهای مربوط به کیفیت پساب و آب‌های آشامیدنی
- مقررات و آیین‌نامه‌های حفاظت منابع آب
این مقررات، الزاماتی را برای کنترل پساب‌های صنعتی و شهری فراهم می‌کنند تا آب‌های زیرزمینی و سطحی در مقابل آلودگی محافظت شود. مثلا:- آیین‌نامه کنترل فاضلاب‌ها
- محدودیت‌های مراقبتی برای چاه‌های آب زیرزمینی در اطراف تأسیسات تصفیه‌خانه‌ها
- ضوابط استفاده مجدد از پساب
استانداردهای مربوط به استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه‌شده در کشاورزی و منابع آب، که رعایت آن‌ها مانع آلوده‌سازی آب‌های زیرزمینی و سطحی می‌شود.
ویژگی‌های این استانداردها
- بر نظارت و پایش مستمر کیفیت پساب خروجی تأکید دارد.
- الزامات ایمنی برای بهره‌برداری امن و کاهش خطر نشت‌های آلاینده به منابع آب.
- کنترل آلودگی‌های دارویی و شیمیایی در پساب.
- بهره‌برداری ایمن و پایدار از منابع آب با توجه به استانداردهای زیست‌محیطی.
- مقررات بهداشت و ایمنی کاری
استانداردها و دستورالعمل‌های بهداشت و ایمنی کاری (HSE) مربوط به ایمنی فاضلاب، بر حفاظت نیروی انسانی و کاهش خطرات حین جمع‌آوری، حمل، تصفیه و دفع فاضلاب تمرکز دارد. این استانداردها بیشتر بر موارد زیر تأکید می‌کنند:
استانداردهای مهم بهداشت و ایمنی کاری در حوزه فاضلاب
- استانداردهای OSHA (آمریکا) و یا معادل‌های داخلی
مقررات مربوط به حفاظت فردی، تجهیزات حفاظت فردی (کفش مقاوم، دستکش، ماسک و عینک)، و تجهیزات حفاظتی در عملیات‌های تصفیه و جمع‌آوری فاضلاب. - استانداردهای ملی و منطقه‌ای
- رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی هنگام کار با فاضلاب، خصوصاً در مواجهه با مواد زیستی خطرناک یا آلوده‌کننده.
- استانداردهای نظارتی برای آموزش ایمنی و بهداشت، به‌ویژه در کارگاه‌هایی که کار با مواد شیمیایی، بیولوژیکی یا مواد سمی دارند.
- مقررات کنترل عفونت و بیمه‌های مرتبط
- الزام به واکسیناسیون، آموزش‌های ایمنی، و پروتکل‌های کنترل عفونت در سایت‌های کاری، خصوصاً در مقابل بیماری‌های منتقله از طریق فاضلاب مانند هپاتیت یا تب‌خال.
- مدیریت خطرات فیزیکی و شیمیایی
- دستورالعمل‌های مربوط به کار در تاسیسات، مناطق دارای خطر غرق‌شدگی، یا معرض مواد شیمیایی سمی.
- استانداردهای مربوط به تهویه مناسب، نقل‌وانتقال مواد خطرناک، و ایمن‌سازی تجهیزات.
نکته مهم
- استانداردهای آموزش و مهارت
آموزش دوره‌ای برای کارگران در مورد نحوه کار ایمن، ملاحظات بهداشتی، و نحوه مدیریت حوادث و نشت‌های خطرناک. - پروتکل‌های پاسخ به حوادث
برنامه‌های اضطراری برای نشت مواد سمی، تماس با مراکز بهداشت و امداد، و پاک‌سازی ایمن سایت. - محدودیت‌های کیفیت پساب خروجی
استانداردهای محدودیت‌های کیفیت پساب خروجی که مرتبط با ایمنی فاضلاب هستند، معمولاً بر تعیین مقادیر مجاز پارامترهای کیفی آب برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست و حفاظت از سلامت انسان تأکید دارند. این استانداردها در کشورهای مختلف متفاوت است، اما در سطح جهانی، استانداردهای مرجع شامل موارد زیر هستند:
نمونه‌های استانداردهای محدودیت کیفیت پساب خروجی (جهانی و ملی):
پارامترهای کلیدی و محدودیت‌های معمول:
- BOD (خواص بیوشیمیایی اکسیژن مصرفی) : معمولا حداکثر ۳۰-۲۰۰ میلی‌گرم بر لیتر، بسته به کاربرد و محل تخلیه.
- COD (خواص شیمیایی اکسیژن مصرفی) : معمولا حداکثر ۵۰۰ میلی‌گرم بر لیتر.
- مواد معلق: معمولا حداکثر ۳۰-۱۰۰ میلی‌گرم بر لیتر.
- نیتروژن نیترات و نیتریت: محدودیت بر اساس محل دفع، مثلاً برای استفاده در کشاورزی، نیتراست متفاوت است.
- فلزات سنگین: مطابق استانداردهای ملی، مقادیر مجاز معمولاً بسیار کم است (مثلاً سرب، جیوه، کادمیوم).
- مواد سمی و آلودگی‌های دارویی: محدودیت‌های خاص در استانداردهای بهداشتی و زیست‌محیطی.
نمونه‌های ملی و بین‌المللی:
- در استاندارد EPA آمریکا:
- BOD باید کمتر از ۳۰ میلی‌گرم بر لیتر باشد در پساب خروجی‌های شهری.
- COD زیر ۱۰۰-۲۵۰ میلی‌گرم بر لیتر.
- در استانداردهای ایران:
- حداکثر مجاز BOD در پساب پروژه‌های شهری معمولا ۲۰۰ میلی‌گرم بر لیتر یا کمتر است.
- محدودیت‌های دیگر بسته به محل و نوع برنامه (کشاورزی، صنعتی، تصفیه‌خانه‌ها).
اهمیت این استانداردها
- جلوگیری از آلوده‌شدن منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی.
- حفاظت سلامت انسان و اکوسیستم‌های آبی.
- اطمینان از کارایی تصفیه‌خانه‌ها و تولید پساب سالم برای استفاده مجدد.
نکته مهم
در ایالات متحده، یکی از مهم‌ترین قوانین مربوط به ایمنی و حفاظت محیط‌زیست در حوزه فاضلاب، قوانین و مقررات اداره حفاظت محیط‌زیست (EPA) است. نمونه‌های برجسته شامل موارد زیر هستند.
نمونه‌ای از قوانین مهم در ایالات متحده
1. مقررات NPDES (National Pollutant Discharge Elimination System)
- این قانون، سیستم مجوزهای discharge است که بر کنترل تخلیه آلاینده‌ها به آب‌های سطحی نظارت دارد.
- هر واحد تصفیه فاضلاب یا صنعتی که می‌خواهد پساب خود را به منابع آب منتقل کند، نیازمند مجوز NPDES است.
- محدوده پارامترهای مجاز (مانند BOD، COD، مواد معلق، فلزات و میکروارگانیسم‌ها) در این مجوز مشخص می‌گردد.
- هدف: جلوگیری از آلودگی، حفظ کیفیت آب و ایمنی عمومی.
2.قانون آب پاک ( CWA ) Clean Water Act
- این قانون، رکن اصلی حفاظت از منابع آب سطحی است.
- الزام به کنترل آلودگی با تعیین استانداردهای کیفیت آب.
- طراحی و بهره‌برداری صحیح از تصفیه‌خانه‌ها و سیستم‌های جمع‌آوری فاضلاب.
- پیگیری و پایش اجرایی برای رعایت استانداردها.
3. ( SDWA ) Safe Drinking Water Act
- مقررات درباره حفظ کیفیت آب شرب، شامل رعایت استانداردهای ایمنی در پساب‌هایی که ممکن است بر آب‌های زیرزمینی یا سطحی تاثیر بگذارند.
4. OSHA (Occupational Safety and Health Health Administration) Standards
- معیارهای ایمنی در کارگاه‌ها و تاسیسات فاضلاب، شامل تجهیزات حفاظت فردی، آموزش و مدیریت ریسک.
نکته مهم
این قوانین، چارچوبی قانونی برای کنترل، نظارت و ایمنی فاضلاب در آمریکا ایجاد کرده است، به‌طوری‌که از ابتدای جمع‌آوری تا تصفیه و دفع، سلامت عمومی و محیط زیست حفظ شود.
در اتحادیه اروپا، قوانین و مقررات محیط‌زیستی مربوط به برنامه ایمنی فاضلاب و حفاظت از منابع آب بر اساس چارچوب قانون‌گذاری و دستورالعمل‌های خاص طراحی شده است تا سلامت عمومی و محیط زیست حفظ شود. نمونه‌های مهم شامل موارد زیر هستند:
نمونه‌ای از قوانین مهم در اتحادیه اروپا
1-Water Framework Directive (WFD)-2000/60/EC
- این دستورالعمل، اصلی‌ترین قانون کلی در زمینه حفاظت و مدیریت منابع آب در اروپا است.
- هدف: حفاظت از تمامی آب‌های سطحی و زیرزمینی، حفظ و بهبود کیفیت آب و جلوگیری از آلودگی‌ها.
- الزامات تنظیم کیفیت پساب، کنترل آلودگی و تضمین استفاده پایدار از منابع آبی.
- معرفی برنامه‌های جامع مدیریت آب و نظارت مستمر بر کیفیت آب‌ها.
2– Urban Waste Water Treatment Directive(91/271/EEC)
- الزامات خاص برای جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب شهری و صنعتی.
- محدوده:
- تصفیه فاضلاب برای جمعیت‌های بالای ۲۰۰۰۰ نفر.
- محدودیت‌های مشخص برای پارامترهای مهم(BOD )، COD (مواد معلق، فلزات و میکروارگانیسم‌ها) .
- الزامات بازگشت پساب در کشاورزی و یا دفع ایمن پساب تصفیه‌شده.
3- Bathing Water Directive (2006/7/EC)
- کنترل و تضمین ایمنی آب‌های استخر و ساحلی.
- اهمیت نظارت بر آلودگی‌های میکروبی و شیمیایی در پساب‌ها و منابع آبی محموله.
4.Directive on Priority Substances(2013/39/EU)
- مقررات مربوط به مواد سمی و آلودگی‌های دارویی و شیمیایی در پساب‌ها، و محدودیت در انتشار این مواد.
نکته مهم
- استانداردهای اروپایی بر کنترل پارامترهای کیفیت آب پساب خروجی، پایش و نظارت مستمر تاکید دارند.
- انجام ارزیابی ریسک و تدوین برنامه‌هایی برای جلوگیری از آلودگی منابع آب.
- راندمان تصفیه، دفع ایمن و ایجاد زیرساخت‌های مناسب از اولویت‌های اصلی قوانین هستند.